Bu makale Op. Dr. Hüseyin ACAR tarafından erişkin hastalardaki (16 yaş ve üzeri) şaşılık hastalığı ve tedavi yöntemleri ile ilgili olarak genel anlamda bilgi vermek amacıyla kaleme alınmıştır. Konuyla iligili spesifik bilgi edinebilmek ancak kendisinin veya bu konuda uzman birisinin hastayı muayene etmesi ile mümkün olabilir.
Şaşılık yani göz kayması hastalığını anlayabilmek için öncelikle gözlerimizin yapısı ve görme sistemimizin nasıl çalıştığı ile ilgili biraz bilgi sahibi olmak gerekir. Bilindiği gibi vücudumuzda iki gözümüz vardır fakat buna rağmen biz cisimleri iki adet değil bir tane görürüz. Bunun nedeni her iki gözümüzden elde edilen uyarıların beyindeki görme merkezleri tarafından algılandıktan sonra birleştirilerek tek bir görüntü haline getirilmesidir. Tek görüntü elde edebilmek için algılanan görüntülerin aynı olması gerekir. Aynı görüntüyü elde edebilmek de iki gözün aynı noktaya bakması ve baktığı noktayı da aynı netlikte algılaması ile mümkündür. Gözlerimizin aynı noktaya bakması gözün etrafında bulunan ve beynimiz tarafından kontrol edilen 6 adet kas aracılığıyla sağlanırken netlik ayarı da gözümüzün içinde bulunan merceğin kırıcılık gücünün değiştirilmesi ile elde edilir. Genel olarak görme sistemi şu şekilde çalışır; İlk olarak her iki gözümüzde birer görüntü oluşur ve bu görüntüler beynimizin her iki yarımküresinde bulunan görme merkezlerine aktarılır. Görme merkezlerine iletilen görüntüler net ve aynı objeye aitse beynimiz bunları birleştirerek tek bir görüntü oluşturur. Eğer görüntüler net değilse beyin uyarı göndererek göz içi merceğimizin ışığı kırma gücünü değiştirir ve net bir görüntü elde etmeye çalışır. Eğer görüntü net fakat farklı objelere ait ise de göz dışı kaslara uyarı göndererek gözlerin aynı noktaya bakmasını sağlamaya çalışır.
Şekil 1: Her iki gözümüzün de dışında altışar adet göz kası bulunur. Beynimiz çeşitli sinirler yardımıyla bu kasları kontrol ederek aynı noktaya bakmalarını sağlar.
Şaşılık; gözlerin aynı noktaya bakmaması halidir. Esas problem çoğu zaman beynin göz kaslarını istenilen düzeyde kontrol edememesidir. Sorun beyindeki merkezlerde, göz kaslarında veya göz kaslarını uyaran sinirlerde olabilir. Etkilen kasa göre göz içe, dışa, yukarı veya aşağıya kayabilir. Yine etkilenme düzeyine göre şaşılık sürekli veya ara ara ortaya çıkabilir.
Şekil 2: Gözlerimizin aynı noktaya bakmaması durumunda şaşılık hastalığı ortaya çıkar. Etkilenen kas veya sinir grubuna göre göz farklı yönlere kayabilir.
Erişkinlerde şaşılıklar temel olarak ikiye ayrılabilir. İlk grupta çocukluk çağında aralıklı olan kaymanın sürekli hale gelmesi yer alır. Çocukluk döneminde beynimizin göz kasları üzerindeki gücü daha fazladır. Yaşın ilerlemesi ile birlikte kontrol yeteneği azalır ve ara ara olan kayma sürekli hale gelebilir. İkinci gurupta ise beynimizi, göz kaslarını veya kasları uyaran sinirleri etkileyen hastalıklar yer alır. Örneğin şeker hastalığı veya hipertansiyon gibi bazı hastalıklar göz kaslarını uyaran sinirlere zarar vererek geçici veya kalıcı şaşılıklara neden olabilir. Erişkin çağlarda meydana gelen şaşılıklar çift görmeye neden olur. Hasta çift görmeyi engellemek için genellikle bir gözünü kapatma veya başını çift görmenin en az olduğu yöne çevirme eğilimindedir.
Erişkin şaşılıklarında öncelikle nedenin ne olduğu tespit edilmelidir. Önceden var olan aralıklı kaymanın sürekli hale dönüştüğü hastalarda kayma genellikle ameliyatla düzeltilir. Öncesinde kayma hikayesi bulunmayan yeni oluşmuş şaşılıklarda ise altta yatan neden araştırılır. Altta yatan bir neden bulunursa onun tedavisi yapılır. Altta yatan herhangi bir nedenin bulunamadığı durumlarda cerrahi müdahaleye karar verilmeden önce belli bir süre beklemek (minimum 6 ay) ve kaymanın kendiliğinden düzelmeyeceğinden emin olmak gerekir. Bekleme sürecinde hastayı çift görmeden korumak amacıyla bir gözünü kapatması önerilebilir.