Bu makale Op. Dr. Hüseyin ACAR tarafından göz yaşı kanal tıkanıklığı bulunan hastaları ve onların yakınlarını genel anlamda hastalıkla ilgili olarak bilgilendirmek amacıyla kaleme alınmıştır. Konuyla iligili spesifik bilgi edinebilmek ancak kendisinin veya bu konuda uzman birisinin hastayı muayene etmesi ile mümkün olabilir.
Gözyaşı kanal tıkanıklığının nedenlerini ve tedavisini daha iyi anlayabilmek için öncelikle gözyaşı üretimi ve gözyaşı dışa atım sistemi hakkında biraz bilgi sahibi olmak gerekir. Gözyaşı gözümüzün üst dış kısmında bulunan gözyaşı bezi tarafından salgılanır. İçerisinde gözümüzün bazı kısımlarını besleyen ve gözü mikroorganizmalara karşı koruyan yapılar bulunur. Görevini tamamladıktan sonra üst ve alt göz kapaklarında bulunan açıklıklardan gözü terkeder ve gözyaşı kanal sistemine girer. Bu kanal sistemi temel olarak 6 parçadan oluşur;
a. Delikler: Alt ve üst göz kapağının burna komşu kısmında ve iç kenarında bulunur. Dışardan bakıldığında görünmezler ancak kapak dışarı doğru çevrilirse görülebilir. Gözyaşı bu delikler vasıtasıyla kanal sistemine giriş yapar.
b. Kanalcıklar: Alt ve üst kapakta birer adet bulunur. Deliklerin devamıdır.
c. Ortak kanal: Çoğu hastada kanalcıklar birleşerek ortak kanalı oluşturur.
d. Gözyaşı kesesi: Gözyaşının geçici olarak toplandığı bir havuz olarak düşünülebilir.
e. Gözyaşı kanalı: Gözyaşı kesesinden sonraki bölümdür ve burun alt boşluğuna kadar uzanır.
f.Burun içindeki delik: Sistemin son parçasıdır. Yapısı gereği gözyaşının burna geçişine izin verir fakat burun içi sıvı ve bakterilerin yukarı geçişine izin vermez. Gözyaşının bu kanal sistemi aracılığı ile dışa atılabilmesi ancak göz kapaklarımızın düzgün çalışması ile mümkündür. Her göz kırpmada göz kapaklarımız bir pompa gibi çalışarak gözyaşını bu kanal sistemine yönlendirir. Göz kapaklarımızın bu görevini sağlıklı olarak yerine getirememesi veya kanal sistemindeki darlık-tıkanıklıklar gözyaşının gözde birikmesine ve dolayısıyla sulanmaya neden olur.
Şekil 1: Gözyaşının üretimi ve dışa atımı
Gözyaşı kanal sisteminin gelişimi çoğu zaman doğumdan önce tamamlanır. Bazı bebeklerde ise oluşum tamamlanamaz ve çocuk gözyaşı kanalı seviyesinde bir tıkanıklık ile dünyaya gelir. Böylesi durumlarda doğumdan birkaç gün sonra gözde sulanma ve çapaklanma görülür. Bu bebeklerin çoğunda ilk bir yıl içinde kanal kendiliğinden açılır.
Çocuklardaki kanal tıkanıklıklarının kendiliğinden açılma şansı yüksek olduğu için genellikle bu hastalar belli bir süre takip edilirler. Bu takip esnasında gözyaşı kesesinin üzerine yapılacak masaj kanalın açılma şansını arttırabilir. Bu masaj günde 3-4 kez ve birkaç dakika şeklinde uygulanabilir. Genellikle kısa tırnaklı serçe parmağıyla ve eller yıkandıktan sonra uygulanması önerilir. Takip sürecinde en önemli konu enfeksiyon riskidir. Kanal tıkanıklığı bulunan hastalar göz enfeksiyonuna eğilimlidirler. Bu sebepten dolayı göz kapağı hijyenine ayrıca önem gösterilmelidir. Oluşan çapaklar temiz bir bez ve ılık su yardımıyla temizlenebileceği gibi eczanelerde bulunan bu iş için özel olarak üretilmiş mendillerle de yapılabilir. Olası enfeksiyon durumunda göz kızarır ve sarı olan çapaklanma yeşile döner. Bu dönemlerde hasta antibiyotikli damla veya merhemlerle tedavi edilir
Enfeksiyon bulunmadığı dönemlerde ilaç kullanmanın enfeksiyon riskini azaltmadığı aksine ortamdaki mikroorganizmaların ilaçlara direnç kazanmasına yol açtığı araştırmalarla gösterilmiştir. Düzelmeyen kanal tıkanıklıkları için yapılacak müdahalenin zamanlaması ile ilgili farklı görüşler mevcuttur fakat genel kabul 1 yaş civarında yapılması gerektiğidir. On sekizinci ay sonrasında yapılacak müdahalelerin başarı şansı giderek azalmaktadır. Sık sık göz enfeksiyonu geçiren hastalarda müdahale biraz daha öne çekilebilir. Bu müdahale genellikle genel anestezi altında yapılır. Çocuk uyutulduktan sonra gözyaşı kanal sistemi incelenir ve tıkanıklığın seviyesi tespit edilir. Tıkanıklığın gözyaşı kanalında olduğu doğrulandıktan sonra alt ve üst göz kapağındaki deliklerden çelik bir tel sokulur ve tıkalı olan bölge açılır. Bu işlemden sonra gözyaşı kanal sistemine sıvı verilir ve burundan geldiği görülerek işlem sonlandırılır. Müdahelenin başarı oranı % 95’in üzerindedir. Bazı çocuklarda, özellikle müdahalenin zamanında yapılmadığı hastalarda, kanal tekrar tıkanabilir. Böylesi durumlarda işlem tekrarlanır ve bu sefer kanal içine silikon bir tüp yerleştirilerek belli bir süre orada kalması sağlanır. Bu yöntemin de yeterli olmadığı çok az vakada ise ameliyat ile yeni bir kanal oluşturulur.
Çocuklardaki gözyaşı kanal tıkanıklıkları göz yaşı kanal sisteminin gelişiminin gecikmesi nedeniyle oluşur. Çoğu hastada kanal doğumdan sonraki 1 yıllık dönemde kendiliğinden açılır. Kanalın kendiliğinden açılması için beklenen bu dönemde göze masaj yapılarak iyileşme şansı arttırılabilir. Bu dönemdeki diğer önemli konu ise enfeksiyonlardır. Enfeksiyonlara karşı alınabilecek en iyi tedbir oluşan çapakların düzenli olarak temizlenmesidir. Bir yaşına kadar düzelmeyen durumlarda müdahale gerekir. Müdahalenin zamanlaması çok önemlidir çünkü gecikmesi durumunda başarı şansı azalır.